Đối thoại với “Thế giới phẳng”

Tôi đã vào nghề báo hơn ba mươi năm, đã đi tới nhiều nơi ở trong và ngoài nước, xúc tiếp, gặp gỡ với nhiều người, kể cả nhiều nhân vật nức danh, nhưng có lẽ một trong những ấn tượng sâu sắc với tôi là cuộc gặp nhà báo Thomas Friedman. Ông ta là nhà báo Mỹ nức danh, ở một tòa báo lừng danh là “Thời báo New York” và có những tác phẩm nức danh thế giới như “Thế giới phẳng”, “Chiếc xe Lexus và cây ô liu”. Những tác phẩm đậm chất báo chí kể trên đã góp phần giải nghĩa, phân tích cấu trúc toàn thế giới hiện đại trong kỷ nguyên toàn cầu hóa. Cũng xin được nói thêm là cuộc tiếp xúc giữa tôi và ông ta được bố trí có cả chục các nhà báo và các nhà làm mướn tác lý luận hiện diện. Nhà báo Mỹ Thomas Friedman Ngay vào cuộc trao đổi ông ta đã chủ động nhận xét rằng, đúng là thế giới “phẳng”, cả tôi với ông ta vô tình lại đeo chiếc đồng hồ cùng một hãng và cùng thể loại trên tay. Quá đúng là như vậy. Tôi cũng đùa lại và cũng là sự thực là từ khi đọc xong cuốn sách “Chiếc xe Lexus và cây ô liu” của ông ta, tôi cũng đã nỗ lực “sắm” luôn chiếc xe đó để thỉnh thoảng đi vào những lúc thanh nhàn và dìm đúng là loại xe thuộc hạng phổ thông và thuận lợi được dùng trên toàn thế giới. Câu chuyện giữa hai chúng tôi cứ nở ra thật cởi mở và xăm. Ông ta cho rằng thế giới hiện giờ đã “phẳng” hơn cả thế giới hồi ông ta viết cuốn sách cách đây 5-6 năm. Bây chừ việc kết nối mạng băng thông rộng, tích hợp và phổ cập các phương tiện truyền thông đã hết sức phát triển và lan tỏa trên khuôn khổ toàn cầu. Thế giới càng “phẳng”, con người càng được thưởng thức nhiều hơn, hưởng thụ nhiều hơn và sáng tạo hơn. Nhưng thế giới phẳng cũng có những điều làm cho nhiều việc khó khăn hơn trước. Đại thể như các nhà lãnh đạo hiện giờ khó lắm. Nói như thế nào, hoạt động như thế nào, ngay từ vẻ mặt, cử chỉ như thế nào cũng bị các phương tiện thông tin đại chúng săm soi. Trong con mắt của dương gian, đã làm lãnh đạo thì cái hay phải là tất nhiên, còn cái dở mà bị bày ra thì sẽ bị nhân lên và khó che chắn. Rồi làm người bình thường hiện thời cũng khó. Ở Mỹ đã có những nhà máy công nghiệp chỉ có một người quản lý hoặc ông chủ và một con chó. Thảy các công đoạn sinh sản mà người bình thường làm được đã thay thế bằng các rô-bốt. Có con chó bởi nó sẽ được huấn luyện để xem rô-bốt nào bị hỏng phải chỉnh sửa. Vậy nên, trong thế giới của ngày mai, có nhẽ những công việc thường nhật phải để cho máy móc, còn người cần lao phải làm việc khác, đó là những việc sáng tạo và những ngành nghề dịch vụ mới đáp ứng với đời sống xã hội càng ngày càng phát triển. Ngay cả những người làm công việc thông tin truyền thông, báo chí cũng khó hơn trước rất nhiều. Thảy các tin muốn có giá trị phải nhanh trên từng giây chứ không phải từng phút hoặc gọi là “cập nhật” như ngày xưa. Nếu muốn có tin mới xuất hiện ở đâu đó trên toàn thế giới chỉ cần mở các trang mạng là có hết. Vậy nên, những người làm báo hiện đại phải nhanh nhạy hơn để cung cấp tin nóng sốt, hoặc từ việc hội tụ các tin tưởng.# Để đưa ra những phán đoán và nhận định của mình. Và như thế, công việc nghề báo muốn tồn tại được phải làm khác trước và đáp ứng yêu cầu khác trước. Ông ta cũng bày tỏ công nghệ mới đã giúp nhóm công tác của ông ta tìm ra những tin “động trời”, như số tiền của một số gia đình các quan chức Trung Quốc đã nghỉ hưu gửi tại các ngân hàng nước ngoài. Nói về Trung Quốc, nhà báo nức danh này đánh giá rất cao về những thành quả mà Trung Quốc đã thực hiện được trong mấy thập kỷ qua, song song cũng đưa ra nhiều cảnh báo về những mặt trái của Trung Quốc hiện đại. Cũng từ những vấn đề đối với Trung Quốc, ông chuyển trọng tâm các câu hỏi sang tôi. Có ba câu hỏi mà ông ta đặt ra: một là, thế giới hiện đại như thế nào, có “phẳng” như ông ta nói không? Hai là, đánh giá nhận xét và so sánh giữa Trung Quốc với Mỹ; và ba là, khả năng thực hành “giấc mộng” của Trung Quốc và việc “gây sự” của Trung Quốc với Việt Nam sẽ tiến triển ra sao? Tôi cho rằng, nói thế giới “phẳng” như Friedman đã phân tích có nhiều điều đúng đắn và thực tế đã “phẳng” hơn cả điều trong sách báo. Ở Việt Nam cũng đã thấy nhiều điều rất khích. Thay những chú trẻ cưỡi trâu ngày xưa bằng các cậu bé, cô bé ở nông thôn hiện giờ đi học bằng xe đạp điện, trên tay hoặc trong túi có điện thoại di động để sẵn sàng gọi bạn, gọi cho người nhà. Liền lúc nào cũng có hàng triệu các cuộc gặp gỡ bàn luận của người dân qua các công cụ thông tin giao thông. Chỉ mới thôi mà chiếc điện thoại di động đối với nhiều người luôn gắn bó và cấp thiết như tay, chân của mình vậy. Trước khi đi làm, có thể quên hoặc không kịp ăn sáng nhưng khăng khăng phải mang theo điện thoại di động. Đúng là có một “thế giới phẳng” ngày càng rõ nét và dễ thấy. Nhưng đó chỉ là coi ở góc cạnh tiến bộ của thế giới về khoa học công nghệ. Còn một thế giới đương đại khác, một thế giới khôn xiết “gồ ghề” về chính trị, trật tự thế giới. Tôi nói, thế giới đang “mất trật Diet moi tự” tới mức mà ngay cả như ông Obama, Tổng thống Mỹ, quyền lực như thế, tài năng như vậy mà xuất hiện trên các dụng cụ thông báo đại chúng rất ít khi được tươi cười mà nhiều hơn là hình ảnh cau mày, nhăn mặt. Vì sao vậy? Vì ông ta chưa biết hành động thế nào cho phải khi Nga nuốt trôi Crimea của Ukraine chỉ trong thời gian ngắn mà hầu như thường mất một mũi tên, hòn đạn nào; vì Trung Quốc đang ngang nhiên đòi độc chiếm biển Đông Bắc rồi tới biển Đông; vì các chính quyền Mỹ trước đây đã phá tan thể chế và giang san Iraq, tiêu tốn cả ngàn tỉ đô la, bị bỏ mạng hàng ngàn lính Mỹ nhưng nay Iraq lại hỗn loạn hơn cả thời xưa; vì ở Afghanistan, Mỹ và NATO chưa rút hết quân nhưng đã có dấu hiệu tan hoang không theo kịch bản và xếp đặt, tiền tài và sinh mạng của những người lính các nước phương Tây đã thành mây khói. Rồi tình hình ở Ai Cập, Syria, ở một số nước châu Phi với bao cảnh huống phức tạp chẳng thể kiểm soát nổi. Vậy thế giới này đang yên ả “phẳng phiu” hay đang thật gập ghềnh và không êm ả. Về câu hỏi thứ hai là so sánh giữa Trung Quốc và Mỹ đúng là rất khó vì mọi sự so sánh đều cà nhắc. Tuy nhiên, đã gọi là thảo luận trực tiếp, tôi vẫn đưa ra một sự nhận xét của mình. Nếu cứ theo như tình hình ngày nay, các dự báo đều cho rằng, chỉ khoảng kiêng kị mươi năm nữa là GDP của Trung Quốc sẽ ngang bằng với Mỹ và sau đó có thể vượt Mỹ trong những thập kỷ tiếp theo. Cứ cho là như thế thì Trung Quốc vẫn khó so kè với Mỹ vì mấy điểm thua. Thứ nhất, Mỹ vẫn là nước có tiềm năng về khoa học kỹ thuật, sức mạnh quân sự và truyền thông áp đảo. Đã vậy, cơ chế của Mỹ có thể cuốn hầu hết các nhân tài và những chuyên gia hàng đầu của thế giới nên tiềm năng đó chỉ có lớn thêm. Thứ hai, cho dù GDP có ngang nhau nhưng khi dân số của Mỹ chỉ bằng 1/5 của Trung Quốc thì thu nhập đầu người của Trung Quốc vẫn mãi mãi không theo kịp. Thứ ba, cách thức phát triển của Trung Quốc vừa qua có tốc độ rất cao nhưng lại tận dụng và làm cạn kiệt mọi tiềm năng về tài nguyên, nhiêu liệu và tàn phá môi trường. Đã vậy khoảng cách chênh lệch giàu nghèo giữa các vùng miền và trong các xã hội dân cư càng ngày càng doãng ra nên đó là sự phát triển thiếu vững Diet kien bền, sẽ vấp phải nhiều hệ lụy và phải trả giá đắt. Trong khi đó, Mỹ tuy tốc độ phát triển đã tới ngưỡng nhưng lại vẫn giữ được môi trường tự nhiên là nguồn tài nguyên hết sức phong phú. Tuy nhiên, tôi cũng nêu rõ rằng thiết chế của Mỹ hiện còn nhiều điều bất ổn. Mạnh như vậy mà hồi năm ngoái, cả bộ máy hành chính không có tiền để hoạt động mấy tuần liền. Rồi đến cả Tổng thống Obama dù đã có kế hoạch thăm châu Á cũng phải hủy bỏ vì không có ngân sách. Đó là chưa kể đến nước Mỹ cũng thiếu bình yên. Tư là , Trung Quốc đang trỗi dậy và những hành động oái oăm của Trung Quốc hiện giờ, nhất là lời nói với việc làm hoàn toàn mâu thuẫn nên sức mạnh “mềm” của Trung Quốc vốn chưa đủ sức thuyết phục lại bị yếu đi trông thấy. Những hành động ngược ngạo ở biển Đông, xâm phạm lãnh hải Việt Nam cả thế giới đều thấy là việc làm sai trái, “lấy thịt đè người”. Vậy thì ai sẽ tin vào Trung Quốc? Câu hỏi thứ ba của Friedman là vấn đề có tính thời sự mặc cả thế giới đang quan hoài, nhất là mưu đồ độc chiếm biển Đông của Trung Quốc. Dẫn dắt câu chuyện này, tôi muốn bàn đến một điều là các nhà lãnh đạo Trung Quốc hay nhắc và làm theo người xưa, việc xưa. Họ nói, toàn thể biển Đông là của họ do tổ sư họ nói thế. Tôi thấy rằng con đường và cách thức mà Trung Quốc bấy nay thực hiện có nhiều điều rưa rứa những mưu mẹo của ông Khổng Minh bày đặt từ thời Tam quốc. Năm 1949, cách mạng Trung Quốc thành công và khi ấy trần gian đã chia hai, một bên là phe Liên Xô và một bên là Mỹ, giống như tình thế của Lưu Bị thời đó, một bên là thế lực của Tào Tháo và một bên là Tôn Quyền. Khổng Minh đã phân tích tình hình và chỉ cho Lưu Bị kế sách: trước nhất phải “nhất biên đảo” (tức thị theo một bên này để chống lại bên kia) và tiếp đó là “tọa sơn quan hổ đấu” (xúi hai bên đánh nhau, một chết, một què thì sẽ nhảy lên bá chủ). Các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã làm gần đúng như vậy. Những năm 50 và đầu những năm 60 của thế kỷ trước, họ đứng hẳn về phía Liên Xô cùng phe xã hội chủ nghĩa. Liên Xô và nhiều nước khác đã giúp nhiều để Trung Quốc vươn dậy. Cho đến giữa những năm 60 của thế kỷ 20, Trung Quốc bắt đầu chiến dịch chống chủ nghĩa xét lại và chống Liên Xô, đánh tín hiệu sang Mỹ. Quả nhiên là tới năm 1971, Trung Quốc đã bắt tay được với Mỹ. Rồi cũng như kịch bản xưa, Trung Quốc tích cực góp phần xúc tiến cuộc chạy đua vũ trang Xô – Mỹ cực kỳ gay gắt và tốn kém, góp phần dẫn tới việc Liên Xô tan rã, Mỹ thì cũng bị “sứt đầu, mẻ trán” và xuống sức trông thấy. Cố nhiên việc sụp đổ và tan rã Liên Xô cũng còn nhiều căn do cốt tử nữa mà câu chuyện này không xem xét tới. Nay Trung Quốc đang phát triển vượt trội, thực hiện “giấc mơ Trung Hoa” cũng là cách của người xưa truyền lại. Cũng cần nhớ một điều là ngay cả ông Khổng Minh tài giỏi như thế phò tá Lưu Bị lập bao công trạng nhưng cuối cùng cũng chẳng thể chiếm được Trung Nguyên, chẳng thể bá chủ được thiên hạ. Đó cũng là điều mà những nhà chiến lược gia bạn của Khổng Minh và cả Khổng Minh đã thấy rõ nhưng nhà Thục vẫn cố làm nên việc bất thành. Câu chuyện “giấc mơ Trung Hoa” hiện tại cũng không kém phần khó khăn, thậm chí còn khó hơn trước thành ra giới văn minh này khó lòng để mặc cho ý đồ bành trướng bá quyền dễ bề thao túng. Lịch sử và truyền thống của Trung Quốc là vậy. Lịch sử nhiều nghìn năm của Việt Nam cũng để lại cho thế hệ bữa nay nhiều bài học quí giá trong việc chống xâm lược và những phép để chiến thắng mọi thần thế đế quốc, ngoại xâm. Việc khai hấn của Trung Quốc ở biển Đông bây giờ và có thể sắp tới còn nhiều những hành vi nữa đã và sẽ gây cho đất nước Việt Nam không ít khó khăn. Nhưng với truyền thống yêu nước bất khuất của dân tộc, toàn Đảng và toàn dân Việt Nam có ý chí và nghị lực, có những giải pháp ăn nhập, lại được sự tán thành ủng hộ mạnh mẽ của cộng đồng quốc tế vì chính nghĩa, vì lẽ phải, một mực Việt Nam sẽ bảo vệ được chủ quyền, vẹn toàn vùng biển của mình. Đó là một điều kiên cố. Câu chuyện giữa hai chúng tôi diễn ra như thế. Cả tôi và ông Friedman đều ưng với những gì mà chúng tôi đã bàn luận./.