Vì lợi. chung, Ấn Độ và Băng-la-đét ngừng tranh chấp biển

Thủ tướng Băng-la-đét Sây-khơ Ha-xi-na (phải) tiếp tân Ngoại trưởng Ấn Độ Xu-sma Xơ-oa-rai ngày 26-6-2014. Ảnh: Reuters Phát biểu sau phán quyết của tòa, Ngoại trưởng Băng-la-đét A-bun Ha-xan Ma-mút A-li cho rằng: “Đây là một thắng lợi hữu nghị và có lợi cho cả người dân Băng-la-đét và Ấn Độ”. Ông Ali cũng thừa nhận tranh chấp trên gây trở lực cho phát triển kinh tế giữa hai nhà nước trong hơn 30 năm qua. Ấn Độ cũng đã đồng ý với phán quyết trên của PCA, đề đạt chính sách của tân Thủ tướng Ấn Độ Na-ren-đra Mô-đi là tụ tập xây dựng quan hệ gần gũi với các nước trong khu vực. Bộ Ngoại giao Ấn Độ khẳng định việc phân định biên cương biển sẽ nâng cao sự hiểu biết lẫn nhau và thiện ý giữa Ấn Độ và Băng-la-đét. Bộ này cũng tán thành rằng chấm dứt tranh chấp mở đường cho việc phát triển kinh tế ở khu vực thuộc vịnh Ben-gan nói trên và sẽ mang lại ích lợi cho cả hai nhà nước. Theo nhà báo Da-cha-ri Kếch của tờ “the Diplomat”, phát quyết vừa qua là đặc biệt quan yếu bởi Ấn Độ là một nước lớn hơn nhiều so với Băng-la-đét song vẫn ưng ý giải pháp giải quyết tranh chấp trên biển theo pháp luật quốc tế. Điều này một phần vì chính phủ mới ở Niu Đê-li muốn cải thiện quan hệ với nước láng giềng Băng-la-đét, song cũng vì họ chẳng thể tận dụng được nguồn kinh tế biển từ khu vực này nếu cứ để tranh chấp kéo dài. Bằng cách đồng ý ra tòa và hài lòng phán quyết của tòa, cả Băng-la-đét và Ấn Độ có thể mở ra chân trời cộng tác mới và cùng hưởng ích lợi kinh tế từ các nguồn tài nguyên ở vịnh Ben-gan. Phán quyết của PCA đã kết thúc quá trình phân xử vụ tranh chấp biên cương với Ấn Độ và My-an-ma do Băng-la-đét khởi kiện vào năm 2009 theo Công ước Liên Hợp quốc về luật Biển (UNCLOS) năm 1982. Tranh chấp biển giữa Băng-la-đét và My an ma đã được giải quyết vào năm 2012 sau khi được Tòa án quốc tế về Luật Biển ở Đức phân xử. Lịch sử tranh chấp Vào năm 1971, một hòn đảo nhỏ bất thần nổi lên tại khu vực đồng bằng sông Hằng ở vịnh Ben-gan sau khi một cơn bão lớn đi qua. Do nằm cách cửa sông Ha-ri-a-ban-ga phân chia Ấn Độ - Băng-la-đét chỉ 3,5 km, vị trí địa lý của hòn đảo khiến cả hai quốc gia đều tuyên bố chủ quyền đối với hòn đảo. Vấn đề chủ quyền hòn đảo mà Niu Đê-li gọi là Niu Moóc còn Đắc-ca gọi là Nam Tan-pát-ti nhanh chóng xới lại tranh chấp bị nhãng trong nhiều năm (khi Băng-la-đét còn là Đông Pa-ki-xtan) về việc phân định vùng biển và vùng đặc quyền kinh tế (EEZ), vốn đóng vai trò quyết định với việc khai hoang tài nguyên biển ở vịnh Ben-gan. Tuy nhiên, hòn đảo Niu Moóc/Nam Tan-pát-ti đã biến mất vào năm 2010 như một chi tiết tham khảo hậu quả của biến đổi khí hậu. Vào tháng 3/2010, các nhà khoa học thuộc Trường nghiên cứu hải dương học ở Can-cút-ta (Ấn Độ) ban bố một công trình nghiên cứu cho thấy hòn đảo không có đứa ở được cả Ấn Độ cùng Băng-la-đét tuyên bố chủ quyền suốt nhiều năm qua đã biến mất. Các nhà khoa học đưa ra kết luận này là dựa trên những hình ảnh vệ tinh cho thấy ắt đảo này đã bị chìm nghỉm trong nước biển. Hòn đảo này hoàn toàn không có người sinh sống bởi chưa bao giờ nằm trên mực nước biển quá 2m. Theo Giáo sư Xu-ga-ta Ha-ra thuộc Trường nghiên cứu hải dương học, bất kỳ ai giờ muốn thăm hòn đảo này sẽ phải nghĩ đến việc đi bằng tàu lặn. Ngoài ra, Giáo sư Xu-ga-ta Ha-ra còn cho biết công trình nghiên cứu của ông cho thấy trong một thập kỷ qua mực nước biển ở vùng có đảo Niu Moóc/Nam Tan-pát-ti trên vịnh Ben-gan đã tăng lên rất nhiều so với 15 năm trước đó. Ngư dân Băng-la-đét đánh cá tại vịnh Ben-gan. Ảnh: Reuters Mặc dù hòn đảo đã biến mất, nhưng tranh chấp nảy sinh giữa Ấn Độ và Băng-la-đét từ năm 1971 vẫn tồn tại dai dẳng cho đến khi có phán quyết nói trên của tòa án quốc tế. Tranh chấp giữa Ấn Độ và Băng-la-đét tập kết đẵn vào 3 vấn đề: xác định chủ quyền đảo Niu Moóc/Nam Tan-pát-ti, xác định vùng hải phận 12 hải lý và xác định EEZ. Với vị trí nằm kẹt giữa Ấn Độ và My-an-ma ở vịnh Ben-gan, Băng-la-đét còn có tranh chấp biển với cả My-an-ma. Do đó, vấn đề xử lý tranh chấp ở vịnh biển lớn nhất thế giới này càng trở thành phức tạp. Theo Hồ sơ Quan hệ Ấn Độ - Băng-la-đét 1971 - 2002 của tác giả A-vơ-ta Xinh Ba-xin, phiên họp đầu tiên về tranh chấp biên thuỳ biển giữa 2 nước được tổ chức lần trước tiên ở Đắc-ca năm 1974. Sau đợt đàm phán bất thành ở cấp quốc vụ khanh, vụ việc được chuyển lên cấp ngoại trưởng năm 1975. Các cuộc thương thuyết chính thức được tổ chức năm 1974, 1975, 1978, 1980 và 1982 không đạt được tiến triển trong khi nguy cơ tranh chấp leo thang thành xung đột bắt đầu ló dạng. Năm 1978, Ấn Độ đã cho dựng các cột bê tông trên đảo Niu Moóc/Nam Tan-pát-ti và 2 năm sau cho cắm cờ tại đây. Nuốm chiếm đóng hòn đảo làm quan hệ song phương xấu đi và thổi bùng dư luận bài Ấn ở Băng-la-đét. Một loạt các cuộc biểu tình chống Ấn Độ được tổ chức khi Ngoại trưởng Ấn Độ Na-ra-si-ma Rao thăm Đắc-ca tháng 8-1980. Tình hình xấu đi vào tháng 5-1981 khi các tàu hải quân Ấn Độ tiến vào sát hòn đảo để chuẩn bị đổ bộ. Ấn Độ tuyên bố động thái của họ là nhằm phản ứng các hoạt động khiêu khích của hải quân Băng-la-đét ở xung quanh hòn đảo. Đắc-ca đã cực lực phản đối và đề nghị Niu Đê-li rút lực lượng quân sự khỏi khu vực. Ấn Độ sau đó đã đồng ý rút tàu và lính khỏi đảo tranh chấp cho tới khi vấn đề được dàn xếp hòa bình. Năm 2008, Ấn Độ và Băng-la-đét tiếp kiến tổ chức cuộc thương lượng về phân định biên cương biển song vẫn bế tắc vì cả hai đều kiên quyết duy trì các yêu sách trước đây. Khi đó, các biện pháp dùng cơ săng phán quốc tế bắt đầu được Băng-la-đét xem xét một cách trang nghiêm. Thắng lợi của quốc gia nhỏ trong tranh chấp với nước lớn Để phân chia vùng biển và EEZ chồng lấn, Ấn Độ và My-an-ma nhất quyết đòi vận dụng nguyên tắc đường cách đều (equidistance principle). Tuy nhiên, Băng-la-đét lập luận rằng cách phân chia như vậy sẽ gây bất lợi và bịt kín đường ra biển của nước này do vị trí nằm kẹt giữa Ấn Độ và My-an-ma tại vịnh Ben-gan. Đắc-ca đề xuất phân định theo nguyên tắc công chi tiết tham khảo bằng (equity principle), viện đến các hoàn cảnh đặc biệt như ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và vị trí bất lợi của họ. Ấn Độ và Băng-la-đét còn bất đồng về cách xác định đường cơ sở, vốn được dùng để xác định vùng biển 12 hải lý và EEZ 200 hải lý cùng với thềm đất liền kéo dài. Niu Đê-li đề nghị xác định theo đường cơ sở thường nhật còn Băng-la-đét muốn vận dụng đường cơ sở thẳng, viện đến sự thiếu ổn định của đường bờ biển ở khu vực. Vào tháng 5.-012, Tòa án quốc tế về luật Biển (do My-an-ma kiến nghị chuyển vụ việc giữa hai nước ra tòa này) đã ra phán quyết mà Băng-la-đét tuyên bố là chiến thắng, theo đó việc phân chia EEZ được thực hành theo giải pháp công bằng, trao cho Đắc-ca một phần đáng kể khu vực tranh chấp ở phía đông vịnh Ben-gan, kể cả thềm lục địa ở trong và ngoài 200 hải lý. Mặc dầu Chính phủ My-an-ma không truyền tụng phán quyết như Ấn Độ trong vụ kiện mới đây, họ vẫn tuyên bố trọng quyết định của tòa án. Vào tháng 12-2013, PCA cũng kết thúc các phiên tranh tụng giữa Ấn Độ sau gần 5 năm xét xử. Trong phán quyết ra ngày 7-7 vừa qua, Mặc dù PCA trao cho Băng-la-đét phần nhiều, song đảo Niu Moóc/Nam Tan-pát-ti, hay đúng hơn là vùng biển mà hòn đảo từng hiện hữu và là một trong 3 vấn đề tranh chấp, được phán quyết thuộc về Ấn Độ. Như vậy, từ nay, Băng-la-đét có thể mở thầu các lô dầu khí trong khu vực thuộc về họ, lôi cuốn các nhà đầu tư vốn e sợ vì tranh chấp trước đây. Công lớn để có được phán quyết mà Băng-la-đét tuyên bố là thắng lợi của một quốc gia nhỏ trong tranh chấp với nước lớn thuộc về chính phủ của đảng Liên minh nhân dân Băng-la-đét của Thủ tướng Sây-khơ Ha-xi-na sau khi lên nắm quyền năm 2008. Phương Thanh